Bugün 20 Temmuz... Barış Harekatı nasıl başladı? Ateşkes ve sonrasında neler oldu?

Türkiye’nin, Kıbrıs Türk halkını katliamdan kurtarmak üzere garantörlük hakkına dayanarak, Kıbrıslı Türk mücahitlerle birlikte başlattığı Mutlu Barış Harekatı’nın üzerinden 50 yıl geçti.

Kıbrıslı Rumların ve Yunanlıların uyguladığı zulme direnen Kıbrıs Türk halkının varoluş mücadelesinin dönüm noktası olan 20 Temmuz Barış Harekatı, Türkleri olduğu gibi Yunan cuntasına karşı direnen Rumları da kurtararak, Kıbrıs adasında çatışmalara nokta koydu.

Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak amacıyla 15 Temmuz 1974 tarihinde darbe başlatan Cuntacı Albay Nikos Sampson, Enosis’i amaçlıyordu.

Bu oldu-bittiyi kabul etmeyen Türkiye’nin diplomatik çabaları sonuç vermeyince Türk askeri 20 Temmuz sabahı 06.05 sıralarında hem denizden hem de havadan Kıbrıs’a çıkarak, barış harekatını başlattı.

20 Temmuz Barış Harekatı’nın 50'nci yılı dolayısıyla Türk Ajansı Kıbrıs (TAK), 1963 yılından 1974 yılına kadar olan dönemi içeren üç dosyalık bir çalışma hazırladı.

Çalışma çerçevesinde ilk dosya 1963 yılından 1974 Mutlu Barış Harekatı’na giden süreci, ikinci dosya Barış Harekatı’nın başlangıcından ateşkese kadar olan bölümü ve son dosya ise Barış Harekatı’nın ikinci aşamasını anlatıyor.

YUNAN CUNTASI İLE EOKA'DAN MAKARİOS'A DARBE

EOKA lideri Nikos Sampson ve Rum Milli Muhafız güçlerinin bir bölümü, 15 Temmuz 1974 tarihinde silahlı darbe girişiminde bulundu. Makarios yönetimini devrildi, Makarios, önce İngiliz üssüne sığınmak ardından adayı terk etmek zorunda kaldı.

Makarios yanlısı Rumlar tutuklandı, bir kısmı öldürüldü. Nikos Sampson, kendisini Cumhurbaşkanı ilan ederken “Kıbrıs Helen Cumhuriyeti”nin kurulduğunu açıkladı.

Bu yaşananlar üzerine Türkiye, 1960 Garanti Antlaşması çerçevesinde diplomatik girişimlerde bulunmaya başladı.

Bu girişimler çerçevesinde, Türkiye’nin o dönemki Başbakanı Bülent Ecevit, görüşmeler yapmak üzere 17 Temmuz 1974’te Londra’ya giderek İngiltere Başbakanı Harold Wilson ile görüşürken, ABD’nin özel temsilcisi Joseph Sisco da, Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in taraflara itidal tavsiye eden bir mektubunu Ecevit’e teslim etti. İngiltere’nin tavrı, Türkiye’yi müdahale kararından vazgeçirmek şeklinde oldu.

Diplomasi çabalarının sonuçsuz kalması üzerine Ecevit, Türkiye’ye döndü ve askeri harekatı başlattı.

Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş, dönemin Kıbrıs Türk Yönetimi Başkanı olarak görev yapıyordu.

Denktaş, 20 Temmuz Barış Harekatı’na ilişkin anılarında harekatın olacağı haberini 19 Temmuz akşam saatlerinde aldığını şu ifadelerle anlattı:

“Saat 19.45… ‘Büyükelçi Asaf İnhan bey aradı, bekliyor’ mesajı aldım… Ne diyecek? Birkaç yüz metrelik mesafe sanki millerce uzun geldi bana… Merdivenleri ikişer ikişer koşarak çıktım…Bayraktarla konuşmasını kesen Asaf bey gülerek ‘Gel bakalım Denktaş bey, beklediğin gün geldi’ dedi. Elime küçücük bir kağıt uzattı. Evet, yarın sabah saat beşte geliyorlar… Başımın uğuldadığını fark ettim…Sarılarak ağlaştık…Geliyorlardı…Kurtulacaktık…Kurtulacaktık…Kurtulacaktık… Barış olacaktı… Makarios’un kanlı oyunu son bulacaktı… Yılların hasreti dinecekti…” (Hatıralar, Toplayış Rauf. R. Denktaş)

ECEVİT: BARIŞ GETİRMEK İÇİN ADAYA GİDİYORUZ

Kıbrıs Barış Harekatı 20 Temmuz günü sabahın ilk ışıklarıyla başladı. Türk askeri saat 06.05 sularında adaya ayak bastı.

Havadan ve denizden Kıbrıs’a çıkan Türk askeri, Kıbrıslı Türk mücahitlerle omuz omuza çarpışarak zafer kazandı.

Ecevit harekatı, “Bu harekât milletimize, bütün Kıbrıslılara ve insanlığa hayırlı olsun. Umarım ki, kuvvetlerimize ateş edilmez ve kanlı bir çatışmaya yol açılmaz. Biz aslında savaş için değil, Türklere de Rumlara da barış getirmek için adaya gidiyoruz. Bu karara, ancak bütün diplomatik, politik yolları denedikten sonra mecbur kalarak vardık.” sözleriyle duyurdu. 

Kıbrıs Türk halkının özgürlük mücadelesi lideri Rauf Raif Denktaş, o güne ilişkin düşüncelerini şu ifadelerle anlattı:  

“Sabah 05.00, Bayrak Radyosu beyanatını vermeye başladı... Sanki rüya alemindeydim... Uçak sesi yok ve birden bire derinden top sesleri... Hemen arkasında Gönyeli ovalarına yağan paraşütler. Etrafa baktım ağlayanlar çoktu... Yere kapanmış toprağı öpenler vardı. Ben de ağlamaktaydım... Avusturyalı irtibat subayı, elimi avucunun içine alarak ‘sizi kutlarım artık kurtuldunuz’ dedi. Hararetle elimi sıkıyordu. O da çok duygulanmıştı. Çünkü darbeden sonra başımıza gelecekler hakkında az çok bildikleri vardı. Sıcak bir sesle söylediği, ‘artık kurtuldunuz’ bu sözü hiç unutmayacağım, çünkü o an her Türk'ün düşündüğü aynı şeydi.. Kurtulmuştuk... 11 yılın zulmü arkada kalmıştı. 20 Temmuz güneş iyice yükselmekteydi... Radyoda milli marşlar vardı... Biz karargahta BBC ile Rum radyosunu dinleyerek tertibat almıştık... Rum radyosu da milli marşlar çalıyordu”

Kıbrıs Barış Harekatı, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne bağlı birliklerin Lefkoşa, Hamitköy, Gönyeli ve Pınarbaşı bölgelerine hava indirme ve Yavuz Çıkarma Plajı’na denizden çıkarma yapmasıyla 20 Temmuz günü başladı.

Türk uçakları 21 Temmuz’da, Rum mevzilerine karşı harekete geçti. 4’üncü Paraşüt Taburu ile birleşen Kıbrıs Türk Kuvvetleri, Lefkoşa Havalimanı ile Kaymaklı bölgesine taarruza başladı. 2’nci ve 3’üncü komando taburları Zeytinlik istikametinde ilerledi.

Harekatın ikinci günü, 3’üncü Paraşüt Taburu’nun taarruzu sonucu Deliktepe düştü. Girne’ye giren Türk birlikleri Lefkoşa’ya yöneldi. Bu sayede Lefkoşa - Girne hattı birleştirildi.

HAREKATA 22 TEMMUZ’DA SON VERİLDİ

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin çağrısı üzerine Türkiye, 22 Temmuz saat 17.00’den itibaren harekata son verdi.

ABD ve İngiltere dışişleri bakanlıklarının yetkilileri aracılığıyla Türkiye ile Yunanistan arasında ateşkes anlaşmasına varıldı. Yapılan harekatla Lefkoşa - Girne Karayolu'nun denetim altına alınmasıyla, Lefkoşa’nın Türk kesiminin denizle bağlantısı sağlandı.

Bunun dışında kalan başta Gazimağusa olmak üzere diğer yerleşim bölgelerinde ise Türklerin güvenliği tam olarak sağlanamadı. Harekatta 3 gün içinde 57 şehit verildi, 184 asker yaralandı.

Yunan cuntasının işbaşına getirdiği Nikos Sampson, 22 Temmuz’da Cumhurbaşkanlığından istifa etti.

CENEVRE'DE BARIŞ GÖRÜŞMELERİ BAŞLADI

Yunanistan’da sivil yönetimin iş başına gelmesinin ardından 25 Temmuz 1974’te Kıbrıs barış görüşmeleri Cenevre’de başladı.

25 Temmuz 1974'te toplanan 1'inci Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974'te imzalanan Cenevre Deklarasyonu ile son buldu. Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) acilen boşaltılması ile adada barışın ve anayasal düzenin yeniden tesisini teminen dışişleri bakanları arasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.

Öte yandan deklarasyonla Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk yönetimin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.

Türk birliklerinin Kıbrıs’ta yerleşim alanları genişlerken, 30 Temmuz’da Cenevre’deki görüşmeler sona erdi.

RUM BİRLİKLER 6 AĞUSTOS'TA SALDIRDI

Taraflar ateşkesin sürmesini istemesine rağmen 6 Ağustos’ta takviyeli Rum birlikleri, Girne’nin batı kesiminde saldırı başlattı. Saldırıyı püskürten Türk birlikleri, Rumların ateşkese uymaması sonucu Lapta’yı ele geçirdi.

CENEVRE’DE İKİNCİ KONFERANS

Taraflar barış koşullarını tekrar görüşmek üzere Cenevre’de ikinci defa bir araya geldi. Görüşmelere Kıbrıs Türk halkı lideri Rauf Denktaş ile Kıbrıs Rum halkı lideri Glafkos Klerides katıldı.

Kıbrıslı Türkleri temsil eden heyet, adanın yeni bir Anayasaya ihtiyacı olduğunu, iki kesimli bir federasyon kurularak Türk tarafına yüzde 34 toprak bırakılması gerektiğini belirtti.

Rumların ve Yunanistan’ın buna yanaşmaması üzerine 8-13 Ağustos tarihlerindeki konferans sona erdi.

İkinci Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca, 14 Ağustos’ta "Ayşe tatile çıksın" parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı'nın ikinci aşaması başladı.