Türkiye, AİHM başvurularında ilk sırada: Öcalan, Kavala ve Demirtaş davası karar aşamasında

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2024'e ilişkin istatistiklerini açıkladı. AİHM verilerine göre 2024'te aleyhinde en fazla dava başvurusu bulunan ülke Türkiye.

BBC Türkçe'nin haberine göre, AİHM'e, 47 Avrupa ülkesinden yapılan şikayetlerin toplamı 60 bin 350 oldu. Bunların yüzde 35,8'i Türkiye kaynaklı hak ihlali iddialarından oluşuyor. Bu da karar bekleyen 21 bin 600 dava başvurusu anlamına geliyor. Türkiye, bu sayıyla diğer ülkelerin açık ara önünde yer aldı. Türkiye'yi 8 bin 150 başvuruyla Avrupa Konseyi'nden ayrılan Rusya ve 7 bin 700 dava başvurusuyla Ukrayna izliyor.

TÜRKİYE 2023'TE DE İLK SIRADAYDI

Geri kalan 44 ülkenin başvurularının toplamı ise 22 bin 900 düzeyinde. Türkiye 2023'te de ilk sırada yer almıştı. Bununla birlikte, 2023 yılındaki sayı geçtiğimiz yıla oranla daha yüksekti.

15 TEMMUZ, TÜRKİYE HAKKINDAKİ BAŞVURULARIN YÜZDE 80'İNİ OLUŞTURUYOR

Türkiye aleyhindeki başvuruların içeriğine bakıldığında büyük çoğunluğunun 15 Temmuz 2016'daki darbe girişimiyle bağlantılı. AİHM, bu konuyla ilişkili başvuruları Türkiye'ye gruplar halinde tebliğ etmeyi sürdürüyor.

Bu başvuruların sayısı net olarak açıklanmasa da yetkililer, Türkiye hakkındaki başvuruların yüzde 80'inden fazlasını oluşturduğuna dikkat çekti.

YETMİŞ ÜÇ KARARIN 67'SİNDE EN AZ BİR İHLAL

Strasbourg'da AİHM Başkanı Marko Bosnjak tarafından açıklanan verilere göre AİHM 2024'te 1102 karar açıkladı.

Bunlardan 73'ü Türkiye'yle ilgili. Türkiye bu sayıyla 2024'te hakkında en fazla karar açıklanan üçüncü ülke oldu.

Bu alanda ilk sırada 302 kararla Rusya, ikinci sırada ise 158 kararla Ukrayna yer aldı.

Türkiye hakkında açıklanan 73 karardan 67'sinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) en az bir maddesinin ihlal edildiği tespit edildi.

AİHM, Türkiye'ye karşı açılan 5 davada ihlal bulmazken, bir davada dostane çözüme gidildi.

"ÖZGÜRLÜK" VE "GÜVENLİK" İLK SIRADA

Açıklanan kararlara bakıldığında en fazla ihlale sözleşmenin özgürlük ve güvenlik hakkını garanti altına alan beşinci maddesinde rastlanıyor. AİHM, 19 davada bu maddenin ihlal edildiğine hükmetti.

Özgürlük ve güvenlikle ilgili ihlalleri sözleşmenin ifade özgürlüğüne ilişkin 10'uncu maddesi izledi.

Üçüncü sırada ise 14 ihlalle insan hakları sözleşmesinin adil yargılanma hakkını düzenleyen 6'ncı maddesine ilişkin ihlaller yer aldı.

Türkiye'nin insan hakları ihlallerine ilişkin 2023 sıralaması ile 2024 sıralaması farklılık gösterdi.

2023 verilerine göre, en fazla ihlal adil yargılanma hakkına ilişkin olurken (17), bunu özgürlük ve güvenlik hakkı (16) ile toplantı ve dernek kurma özgürlüğü (16) izledi. Özel ve aile hayatına saygı hakkı ise 15 ihlalle üçüncü sırada yer aldı.

AİHM'nin 2024'te hiç karar açıklamadığı ülkeler Andorra, Estonya, İrlanda ve Liechtenstein oldu.

Mahkemenin hakkında karar açıklayıp da insan hakları sözleşmesinin ihlal edilmediğine hükmettiği ülkeler ise Finlandiya, İsveç ve San Marino oldu.

ÖCALAN, KAVALA VE DEMİRTAŞ DAVASI KARAR AŞAMASINDA

PKK lideri Abdullah Öcalan, 1999 yılında yakalanarak Türkiye'ye getirilmiş ve "terör örgütü kurmak ve yönetmek" suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı.

2017 yılında Gezi Parkı Davası kapsamında tutuklu bulunan Osman Kavala, "hükümeti devirmeye teşebbüs" suçlamasıyla yargılanarak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası almıştı.

Eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş ise 2016 yılında "terör örgütü propagandası yapmak" ve "halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek" suçlamalarıyla yargılanıyor.

Her üç dava da AİHM'nin gündeminde uzun süredir yer alırken, kararların açıklanması için belirli bir tarih henüz netleşmemiş olsa da, yıl içerisinde karar verilmesi öngörülüyor.

AİHM KARARLARININ UYGULANMASI

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) 46. maddesi gereği, sözleşmeye taraf devletler, AİHM kararlarına uymak zorunda. Türkiye, AİHS'yi 1950 yılında imzalayıp 1954’te onaylamış, bireysel başvuru hakkını ise 1987’de kabul etti. Türkiye ayrıca, AİHM'nin zorunlu yargı yetkisini 1989 yılından itibaren tanımaktadır.

AİHM kararları, bireysel ve genel önlemler olarak uygulanmaktadır. Bireysel önlemler, başvuranın hakkının ihlaline yol açan sebepleri ortadan kaldırmayı hedeflerken, genel önlemler ise başvuruya konu ihlali tüm vatandaşlar için ortadan kaldırarak, ihlalin tekrarını önlemeyi amaçlar.

AİHM kararlarının uygulanıp uygulanmadığı, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetleniyor. Türkiye’nin, AİHM’in verdiği kararları yerine getirmesi, uluslararası hukuk ve insan hakları bağlamında büyük bir önem taşımaktadır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Avrupa Konseyi'ne üye 47 ülkenin imzaladığı ve insan haklarını koruma amacı güden bir anlaşmadır. 1950 yılında kabul edilen bu sözleşme, temel hak ve özgürlükleri güvence altına alır. AİHS'in temel hakları arasında yaşam hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı, özel yaşamın korunması, ifade özgürlüğü, adil yargılanma hakkı gibi önemli maddeler yer alır. Ayrıca, bu sözleşmeye taraf ülkeler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurulabilmesi için bireylere, ihlallerden dolayı tazminat ve çözüm hakkı sunar.