Rumlar “eşitlik” konusunu masaya yatırdı

Ersin Tatar’ın cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından Lefkoşa ve Ankara’nın iki toplumlu, iki kesimli federasyon yerine egemen eşit iki ayrı devlete dayalı çözüm modelini yüksek perdeden dile getirmesi, her ne kadar “kabul edilemez” açıklamaları yapılsa da, Güney Kıbrıs’ı bu konu üzerinde değerlendirme yapmaya itti.

Rum basını, konunun tüm yönleriyle Kıbrıslı Rum müzakere grubu ve uzmanlar eşliğinde Rum Başkanlık Sarayı’nda masaya yatırıldığını yazdı.

Fileleftheros’un haberine göre, pazartesi gecesi gerçekleşen toplantıda siyasi eşitlik, egemen eşitlik ve desantralize federasyon* (merkezden kanatlara yetki devredilebilmesi) ve AB konularında kapsamlı raporların ortaya konulduğu, her bir başlığın ne anlama geldiği ve ne kadar uygulanabilir olduğuna dair sorulara cevap verilmeye çalışıldığı kaydedildi.

Üzerinde durulan başlıklardan biri de Rum tarafının desantralize federasyon önerisiydi. Özellikle desantralize bir federasyonda merkezî hükümetin yetkilerinin neler, iki devletçiğin yetkilerinin neler olduğunun tayin edilmeye çalışıldı. Uzmanlar, böyle bir durumun, yani desantralize federasyonun AB’nin işleyişini etkileyip etkilemeyeceği ve federal bir Kıbrıs’ın AB içerisinde nasıl işleyeceğiyle de meşgul oldu. Böyle bir federasyonda devletçiklerin yetkileri, örneğin; yurtdışı ile anlaşma yapıp yapamayacakları ve yapacaklarsa, anlaşmaların hangi alanlarda olabileceği üzerinde durdu.

Türk tarafının, egemen eşitlik tezi üzerinde de durulan toplantıda, şu ana kadarki hukuki ve siyasi analizlerin, Türk tarafının çözüm olarak talep ettiği şeyin “kabul edilemeyeceği, işleyebilir bir devleti gündeme getirmesinin söz konusu olamayacağı sonucunu gündeme getirdiği öne sürüldü.

52 YILDIR DEVAM EDEN KIBRIS MÜZAKERELERİNDE SONUCA ULAŞILAMADI

Kıbrıs sorununa çözüm bulma amaçlı müzakereler kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş ile dönemin Rum lideri Glafkos Klerides arasında Haziran 1968'de Beyrut'ta yapılan görüşmelerle başladı.

Rum tarafı her seferinde çeşitli sebeplerle içerisinde BM önerilerinin de bulunduğu çözüme yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan şartlar öne sürdü.

Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 2002'de "Annan Planı" olarak da bilinen "Kıbrıs Sorununa Kapsamlı Çözüm Temeli" belgesini ortaya koydu.

Denktaş ve o zamanki Rum lideri Tasos Papadopulos, "Annan Planı" çerçevesinde çeşitli görüşmeler yaptı ve plan 24 Nisan 2004'te iki tarafta referanduma sunuldu.

Rum halkının yüzde 75,83'ü planı reddederken, Kıbrıs Türk tarafı kendileri için getireceği pek çok zorluğa rağmen yüzde 64,91 çoğunlukla plana "evet" dedi.

Buna rağmen referandumun hemen ardından 1 Mayıs 2004'te Rum yönetimi, Ada'daki diğer ortak yok sayılarak "Kıbrıs Cumhuriyeti" adı altında AB'ye tam üye yapıldı.

Dördüncü Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı'nın Mayıs 2015'te göreve gelmesinin ardından BM Genel Sekreterinin Kıbrıs Özel Danışmanı Espen Barth Eide'nin ara buluculuğunda "Ekonomi", "Avrupa Birliği", "Mülkiyet", "Yönetim-Güç Paylaşımı", "Toprak" ile "Güvenlik ve Garantiler " temel başlıkları altında müzakereler yeniden başladı.

Bu çerçevede Kıbrıs sorununa çözüm üretmek, Ada'da kalıcı barış ve istikrarı sağlamak amacıyla yürütülen müzakereler İsviçre'nin Mont Pelerin kasabasında 7-11 Kasım 2016 ve 20-21 Kasım 2016'da iki turlu gerçekleşti.

Son olarak İsviçre'nin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017'de tekrar başlayan ve yaklaşık 10 gün yoğun şekilde devam eden Kıbrıs Konferansı da Kıbrıs müzakerelerinde çözüme en çok yaklaşılan süreçlerden biri oldu.

Garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'nin de katılımıyla yapılan konferansın üçüncü gününde Crans Montana'ya gelen BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, "toprak, siyasi eşitlik, mülkiyet, eşdeğer muamele ile güvenlik ve garantiler" üzerinde bir "paket anlayışı" önerisinde bulundu.

İki taraf beş konu başlığında, garantör ülkeler ise güvenlik ve garantiler başlığındaki önerilerini sundu. Rum tarafı her defasında çeşitli sebeplerle içinde BM önerilerinin de bulunduğu çözüme yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön şartlar ortaya koydu.

Kıbrıs Rum tarafının, gerek 5 başlıkta uzlaşmaya yanaşmaması gerek çözümün uygulanmasının ilk gününden itibaren Ada'da "sıfır asker - sıfır garanti" tutumunu sürdürmesi nedeniyle Guterres konferansın başarısızlıkla sonuçlandığını ilan etti.

Böylelikle Türk tarafının konferanstaki yapıcı rolüne rağmen, Rum tarafının uzlaşmaz tavrı nedeniyle bir sonuca varılamadı.

Kasım 2019'da BM Genel Sekreteri Guterres ara buluculuğunda Akıncı ile Rum lideri Nikos Anastasiadis arasında üçlü gayriresmi görüşme yapılsa da Kıbrıs müzakerelerinde Crans Montana'nın ardından yeni bir gelişme olmadı.

ERSİN TATAR DÖNEMİ

KKTC'de 18 Ekim'de gerçekleştirilen cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turunda, Ersin Tatar, oyların yüzde 51,69'unu alarak beşinci cumhurbaşkanı seçildi. Tatar'ın seçilmesiyle Kıbrıs müzakerelerinde bir paradigma değişikliği yaşanması bekleniyor.

Kıbrıs'ta federasyon modelinin bir umut olmaktan çıktığını savunan Tatar, egemen eşitlik temelinde kurulacak, yan yana yaşayan iki devlet modelinin görüşülmesini destekliyor.

Türkiye de Crans Montana'da federasyon tezinin çöktüğünü ve başka bir seçeneğin konuşulması gerektiğini savunuyor.

Yakın zamanda BM öncülüğünde, Kıbrıs'taki taraflar ve garantörlerin masada yer aldığı "5+1" formatında gayriresmi bir toplantının yapılması ve müzakerelerde neyin konuşulacağıyla ilgili durumun netleşmesi bekleniyor.

*Desantralize (ademi merkeziyetçi) federasyon: Rum Yönetimi Başkanı Nikos Anastasiadis’in önerisiyle müzakereler için konu edilen desantralize federasyon (merkezden kanatlara yetki devredilebilmesi), Kıbrıslı Türklere ancak hayati çıkarlarını etkileyecek kararlarda oy kullanabilme hakkı öngörüyor.  Yine iki toplumlu, iki kesimli federasyonun temel alınacağı modelde, “tek egemenlik, tek vatandaşlık, tek uluslararası temsiliyet” muhafaza ediliyor. Ancak hangi yetkilerin devredileceği müzakereler sonucu belirleniyor.